Μεταφράστηκε και
δημοσιεύθηκε στα Ελληνικά ένα από τα θεμελιώδη αλλά και ιδιότροπα κείμενα της
Ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας : Το «Διαδικασία και Πραγματικότητα» του A.N.Whitehead. (εφεξής ΔΠ) Ο Φ.Τερζάκης έκανε ένα μεταφραστικό
άθλο μεταφέροντας τις έννοιες του κειμένου, μέσω λεπτεπίλεπτων χειρισμών και
επινοήσεων, με απόλυτο σεβασμό στο αρχικό κείμενο σε μια πλούσια ακριβή
ελληνική δοκιμιακή γλώσσα.
Το ΔΠ παρουσιάζει μια μεγάλη συνάφεια με το Being & Event, καθώς διερευνά
και εννοιολογεί τις διαδικασίες , τις οποίες θεμελιώνει στο μοριακό
επίπεδο ( έννοια της πραγματικής
οντότητας) και ακολούθως συναρθρώνει τις
αφαιρέσεις ( αιώνια αντικείμενα, εννόηση
,συγκεκριμενοποίηση κλπ) μέσω των οποίων
το ΔΠ γίνεται τελικά ένα συνεκτικό και συγκροτημένο έργο.
Οι ομοιότητες
είναι πολλές
Η αξίωση
δημιουργίας ενός «μεγάλου» κειμένου φιλοσοφίας με σκόπευση ενός καθολικού
οργάνου ερμηνείας του κόσμου, στην ολική του ανάγνωση
Η αρχιτεκτονική
του έργου μέσω μιας στέρεας κατασκευής η οποία , ορίζει τις έννοιες της και
ακολούθως τεκμηριώνει τα πορίσματα της ως επαγωγική διαδρομή από τα «θεμέλια»
στα «ανώτερα»
Η τεκμηρίωση των
έργων στα μαθηματικά. Βέβαια το B&E κατασκευάζεται μέσω των μαθηματικών της αξιωματικής συνολοθεωρίας, ενώ στο
ΔΠ η μαθηματική τεκμηρίωση είναι επικουρική.
Στα δύο όμως έργα
αναδύεται μια ριζική διαφορά
Στο ΔΠ οι
διαδικασίες, ορίζονται, αναλύονται εξαντλητικά αλλά από κανένα σημείο του
μεγαλειώδους θεωρητικού οικοδομήματος, δεν αναδύεται η έννοια της ρήξης , της τομής
που ενυπάρχουν στις διαδικασίες. Όλο το ΔΠ εδράζεται σε μια απεικόνιση του
κόσμου, όπου οι άπειρες «πραγματικότητες οντότητες» συνδέονται αενάως και οργανώνονται
μέσω της εισρόφησης των «αιωνίων αντικειμένων» και μαγνητίζουν (ορίζοντας
ταυτόχρονα) τις άπειρες εννοήσεις/συλλήψεις ( prehensions). Στο ΔΠ ο κόσμος των διαδικασιών ταξινομείται και
τελικά εξασφαλίζει τη θεωρητική συνεκτικότητα του μέσω μιας ρευστής
διαδικαστικής έννοιας του Θεού. Αυτή η αιώνια ρευστότητα χωρίς τομές ευρίσκεται στον αντίποδα του B&E
Η διαφορά αυτή με
κάποιο τρόπο αναδύεται από τον θεμελιακό τρόπο με τον οποίο ο μαθηματικός
φορμαλισμός εισέρχεται στα δύο οικοδομήματα
Στο ΔΠ ο Whitehead ρητά αποφεύγει την αξιωματική συνολοθεωρία η οποία είχε ήδη κατατεθεί από
το 1905.Έτσι δεν αναφέρεται καθόλου στο κενό σύνολο, το θεμέλιο της αξιωματικής
Zermelo Frenkel. Γράφεται :
«Δεν υπάρχει ένα μοναδικό σύνολο λογικών ελάχιστων χαρακτηριστικών από τα οποία θα μπορούσε να συναχθεί το υπόλοιπο». σ 605
Η αθεμελίωτη
αρχιτεκτονική στην αξιωματική συνολοθεωρία του ΠΔ τον οδηγεί να αναφέρει:
«Η ατομική
ενότητα του κόσμου, εκφραζόμενη από μια πολλαπλότητα ατόμων, αντικαθίσταται
τώρα από την αρραγή ενότητα του εκτατικού συνεχούς. Αυτή η αρραγής ενότητα όχι
μόνο αγκαλιάζει τις συντακτικές υποδιαιρέσεις μέσα σε κάθε ατομική
πραγματικότητα αλλά και εκθέτει τις συντακτικές υποδιαιρέσεις όλων των ατομικών
πραγματικοτήτων μεταξύ τους σε ένα σχεσιακό σχήμα».
Αυτό το εκτατικό
συνεχές που ορίζει ο Whitehead είναι ο πυρήνας της διαφοράς με τον Badiou.
Στον Badiou το θεωρητικό
οικοδόμημα , αρχίζει με την υιοθέτηση του αυστηρού φορμαλισμού της συνολοθεωρίας,
και εντός αυτής της αξιωματικής αναδύονται τα παράδοξα άλυτα προβλήματα (
υπόθεση του συνεχούς) . Η μαθηματική λύση του Cohen για το ζήτημα του
συνεχούς είναι για τον Badiou η οντολογική απόδειξη του Συμβάντος , δηλαδή των ρήξεων , των ρηγμάτων των
διαδικασιών. Δηλαδή ο Badiou ομοίως ορίζει και επεξεργάζεται διαδικασίες, αλλά η αυστηρή και τελικά πιο
σύγχρονη μαθηματική του σκευή , τον οδηγεί σε ένα θεωρητικό οικοδόμημα το οποίο
μπορεί να διαπραγματευτεί διαδικασίες και ρήγματα, συμβάντα διαδικασιών.
Έτσι το ΔΠ με το αέναο πλέγμα, σχέσεων ( nexus) γίνεται περισσότερο ένα σύγχρονο φιλοσοφικό
κείμενο για την βιολογία, την κοσμολογία, ενώ μάλλον η αγάπη του Τερζάκη για το
κείμενο-εργασία του τον οδηγεί να δει στον Whitehead μια αντικαπιταλιστική χροιά ( σ 741)
